Viết câu dài không sai nhưng viết dài mà rối rắm, dài mà khó hiểu hay lặp từ, lặp ý thì bạn đang mắc phải lỗi khi viết. Lỗi này không chỉ ở sự quá tải số từ trong câu mà còn phản ánh sự quá tải trong tư duy của người viết.
“Tôi ngậm một chút nước nuối, tập trung cảm nhận nước tràn vào khuôn miệng, len lỏi từng ngóc ngách răng, nhẹ nhàng êm dịu như vỗ về từng chiếc răng và như nhắn nhủ tôi rằng: ”Không sao đâu, mình sẽ đánh đuổi những con vi khuẩn xấu xí đi, nhưng bạn cần kiên nhẫn”. Tôi tưởng tượng trong miệng là một vùng biển, nước vỗ lăn tăn vào răng như những đợt sóng đánh vào những mỏm đá, trồi lên sụt xuống, lúc êm đềm, lúc dữ dội, tùy theo nhịp điệu đánh miệng của tôi. Và trong đó, tôi cảm nhận những thứ dơ bẩn, những con vi rút, cặn bã sẽ được lôi ra từ các kẻ răng và đi ra ngoài.”
“Ở đó chỉ có những buổi ban mai mặt trời đỏ lòm như mắt rồng rực lửa, hiên ngang nuốt trọn cả chân trời xa ngái lẫn mặt nước trải dài bất tận; có những hàng phi lao vươn thẳng lên trời, ngày đêm rầm rì khúc nhạc du dương se sắt; có con đường đê đất sét lấm lem sình lầy, oằn mình uốn qua mấy xã, hoang hoải vỗ bờ ngàn con sóng nối nhau; có ánh nắng rơi tung tóe trên mặt nước lao xao, khi lấp loáng giữa trưa hè chang chang nắng đổ, khi bàng bạc một vùng trăng sóng sánh đêm vàng.” (trích Tìm ngoại trong tóc pha sương)
Ví dụ 1 là đoạn thực hành theo Toolkit của workshop Thắp lại lửa viết mà một chị tham gia đã viết. Bạn sẽ thấy đoạn văn đó gồm các câu tương đối dài nhưng nhiều ý, các ý chưa thật sự ăn khớp và hỗ trợ nhau nên đánh giá chung là đoạn còn rối rắm. Song ở ví dụ 2, bạn vẫn bắt kịp được những gì người viết muốn truyền tải, trí tưởng tượng của bạn được dẫn dắt theo câu chữ của tác giả, dẫu cả đoạn thực tế chỉ là 1 câu văn dài.
Mình tạm bỏ qua các lý do như người viết không nắm rõ các kiểu câu của tiếng Việt, ngữ pháp câu hoặc người viết cẩu thả, không chỉn chu khi biên tập bài. Ở đây, chúng ta tập trung vào việc các câu văn dài, rối thường phản chiếu sự thật là các ý nghĩ trong đầu bạn chưa được phân loại, sắp xếp rõ ràng. Bạn vẫn còn tâm lý “tham ý”, chưa thật sự biết chỗ nào nên dừng lại và chưa xác định được đâu là nội dung chính, chức năng chính của câu đó trong cả đoạn văn. Bạn chưa thật sự kiểm soát được điều mình muốn nói trong câu và các từ ngữ trong câu có vai trò như thế nào.
Về mặt tâm lý học, viết là một hành động thể hiện tư duy. Cấu trúc của câu văn phản ánh cấu trúc của ý nghĩ trong đầu người viết. Khi câu văn dài, lặp ý mà vẫn khó hiểu, nghĩa là quá trình phân loại thông tin trong đầu bạn đã thất bại hoặc bị quá tải.
Nguyên nhân tâm lý dẫn đến tình trạng này có thể là sự quá tải trong nhận thức. Lượng thông tin mà bộ nhớ làm việc của chúng ta có thể xử lý tại một thời điểm là có giới hạn. Khi viết, bộ não phải xử lý nhiều nhiệm vụ cùng lúc:
– Phát triển ý tưởng (Nghĩ xem nên viết gì tiếp theo).
– Lựa chọn từ ngữ (Tìm từ chính xác, diễn đạt phong phú).
– Đảm bảo quy tắc ngữ pháp (Cố gắng viết những câu văn đúng luật).
– Tự đánh giá/Chỉnh sửa (Kiểm tra xem câu có ổn không).
Khi nhồi nhét nhiều ý vào một câu dài, bạn đang cố gắng “xả tải” toàn bộ thông tin đang chen chúc trong bộ nhớ làm việc của mình. Bạn sợ nếu dừng lại, đặt dấu chấm hoặc phân tách ý, bạn sẽ mất đi dòng suy nghĩ đó. Kết quả là bạn tạo ra một chuỗi ý tưởng không phân cấp, khiến cả người viết và người đọc đều quá tải thông tin.
Muốn tư duy rõ ràng, bạn cần có khả năng phân cấp thông tin: xác định đâu là ý chính, ý phụ, đâu là ví dụ minh họa.
Những câu văn dài, lặp từ lặp ý mà không có dấu chấm phẩy hoặc dấu chấm thường là dấu hiệu của việc người viết coi tất cả các ý tưởng đều quan trọng như nhau. Trong đầu người viết, các ý tưởng vẫn đang ở trạng thái “sợi chỉ rối”. Bạn chưa thực hiện được chức năng phân loại và sắp xếp trong não. Thay vì tách các câu trong đoạn văn theo chức năng như: câu 1 (ý chính), câu 2 (giải thích), câu 3 (ví dụ), bạn cố gắng dùng các từ nối “và, cũng như, bên cạnh đó…” để ép tất cả vào một câu. Điều này chứng tỏ bạn chưa thật sự làm chủ được các nội dung cần thể hiện trong câu văn, đoạn văn của mình.
Ngoài ra còn có một nguyên nhân tâm lý liên quan đến các rào cản sáng tạo mà mình đã chia sẻ trong workshop hôm trước. Người viết không dám đặt dấu chấm kết thúc câu vì họ cảm thấy chưa nói đủ hoặc sợ rằng ý tưởng duy nhất trong câu đó chưa đủ mạnh, chưa đủ hay và như vậy thì người đọc chưa đủ hiểu.
Việc đặt dấu chấm câu nhiều khi cũng đòi hỏi người viết phải cam kết với một ý tưởng cụ thể và chấp nhận rằng các ý tưởng khác sẽ phải bị loại bỏ hoặc chuyển sang câu tiếp theo. Đối với người cầu toàn, việc cam kết với một ý tưởng cụ thể là đáng sợ vì ý tưởng đó có thể bị người khác hoặc chính bản thân họ đánh giá là “chưa hoàn hảo”. Việc kéo dài câu văn là một hành động trì hoãn tâm lý, cho phép người viết giữ lại tất cả các khả năng và tránh sự phán xét dành cho một ý chính rõ ràng.
Tóm lại, câu dài, rối rắm là triệu chứng của tư duy quá tải, chưa được dọn dẹp, sắp xếp và phân loại rõ ràng. Để khắc phục lỗi này khi viết, bạn không chỉ cần nắm vững ngữ pháp câu mà còn cần học các phân loại ý tưởng chính – phụ – minh hoạ và đặt giới hạn cho độ dài câu, buộc bản thân phải sử dụng dấu chấm để dọn dẹp bộ nhớ làm việc và bắt đầu một ý mới ở câu sau. Khi tư duy của bạn đã sáng rõ, câu văn sẽ tự nhiên trở nên ngắn gọn và thuyết phục hơn.
Trong các khóa học viết và sáng tác, bao giờ mình cũng chú trọng hướng dẫn mọi người tự tìm hiểu thế giới tinh thần của bản thân thông qua việc quan sát sâu và đối thoại cởi mở. Nhờ đó, các vấn đề về tâm lý của mọi người sẽ được nhìn thấy và dần dần gỡ rối. Có vậy mọi người mới viết rõ ràng, logic được và sẽ không còn tình trạng câu văn dài, rối rắm nữa.
Cảm ơn bạn đã đọc bài. Chia sẻ bài viết này cho những người yêu viết khác để cùng nhau học viết và thảo luận nhé! Đừng quên theo dõi Facebook, Podcast, Youtube và tham gia Group để học viết mọi lúc mọi nơi hoàn toàn miễn phí.
