Hoá ra không phải đến khi có AI thì dấu gạch ngang mới “nhạy cảm” mà trong tiếng Việt mình, dấu câu này cũng từng làm khó cho người viết từ rất lâu rồi.
Trong khoá học viết Biểu hiện 22, khi sửa bài viết của chị Yến, mình đã xoá bỏ dấu gạch ngang mà chị dùng để nối 2 vế câu và tách câu gốc của chị thành 2 câu riêng biệt. Như vậy, thông tin sẽ được truyền tải rõ ràng hơn mà lại không sai ngữ pháp tiếng Việt.
Câu gốc như sau:
“Em cảm thấy mình làm không tốt, chắc là em không làm được.” – là câu nói mà Yến nhận được của học viên vào tuần trước.
Thoạt nhìn, bạn có thể cũng giống chị Yến, nghĩ rằng câu gốc kia ổn nhưng kỳ thực câu đang có những lỗi như:
– dùng dấu gạch ngang không cần thiết (không đúng chức năng), vì đã có từ “là” để nối 2 vế nội dung
– câu văn dài, chưa trôi chảy
Câu văn trên có thể được sửa lại theo nhiều cách, ví dụ:
“Em cảm thấy mình làm không tốt, chắc là em không làm được.” Đây là câu nói mà Yến nhận được của học viên vào tuần trước.
Hoặc là:
Tuần trước, Yến nhận được câu nói của học viên: “Em cảm thấy mình làm không tốt, chắc là em không làm được.”
Chị Yến đã hỏi mình về việc sử dụng dấu gạch ngang trong khi viết tiếng Việt. Chị cũng nghe mọi người nói với nhau rằng dấu gạch ngang là dấu hiệu để nhận biết một bài có phải do AI viết không.
Dấu gạch ngang là một trong những dấu câu phổ biến của tiếng Việt ta. Tức là chức năng của nó sẽ phục vụ cho cấp độ câu. Bao gồm:
1) Tách riêng/đánh dấu thành phần chú thích trong câu
Ví dụ:
Ông ngoại tôi – người lính cụ Hồ – vẫn hăng say lao động theo lời dạy của Bác dù tuổi đã cao.
2) Để ghép một tổ hợp gồm hai hay nhiều tên riêng, con số cụ thể
Ví dụ:
Sài Gòn – Hà Nội là hai thành phố vẫn thường được nhắc đến cùng nhau.
Trong năm học 2025 – 2026, mỗi nhà trường cần tìm ra các phương pháp giáo dục mới, phù hợp hơn với bối cảnh xã hội hiện nay.
3) Đánh dấu lượt lời/lời đối thoại, đứng ở đầu câu
Ví dụ:
Lúc đi qua nhà Mai, tôi hỏi má của nàng:
– Dì, chừng nào nhỏ về?
– Tao cũng hổng hay. Mày kiếm nó chi?
4) Dùng trong đoạn liệt kê, đứng ở đầu câu
Ví dụ:
Có mấy điều bạn cần lưu ý về dấu gạch ngang:
– Nắm được chức năng, vị trí, cách viết của nó
– Phân biệt được dấu gạch ngang với dấu gạch nối và dấu gạch dài
Trong tiếng Việt, dấu gạch ngang thường bị nhầm với dấu gạch nối. Tuy nhiên, 2 dấu này có cách viết và chức năng khác nhau.
– Dấu gạch ngang dài bằng 2 lần dấu gạch nối, có vai trò ở cấp độ câu. Khi viết, trước và sau dấu gạch ngang CÓ khoảng trắng (trừ khi dấu gạch ngang được đặt ở đầu câu).
– Dấu gạch nối chỉ ngắn bằng một nửa dấu gạch ngang, có vai trò ở cấp độ từ. Khi viết, trước và sau dấu gạch nối KHÔNG CÓ khoảng trắng.
Dấu gạch nối dùng để nối các tiếng trong 1 từ tiếng nước ngoài được phiên âm sang tiếng Việt (ví dụ: Pa-ri, Tô-mát Ê-đi-xơn) hoặc là các con số chỉ ngày tháng năm (ví dụ: 11-12-2025).
Gần đây, dấu gạch ngang còn bị xem là dấu hiệu nhận diện bài do AI viết. Điều này không hoàn toàn đúng nhưng cũng không hẳn sai.
Đúng là bởi các văn bản do AI viết, nếu không được đọc và chỉnh sửa nghiêm khắc bởi người sử dụng, thường có nhiều dấu gạch ngang nhưng không đảm bảo về chức năng.
Ví dụ:
“Các bài do AI viết thường lạm dụng dấu gạch ngang — một thói quen xuất phát từ việc mô hình muốn giải thích rõ ràng, tách ý mạch lạc và bổ sung thông tin phụ. Tuy nhiên, khi dùng quá nhiều, dấu gạch ngang lại khiến câu văn trở nên rối mắt, ngắt nhịp bất hợp lý và làm mất đi sự tự nhiên vốn có của ngôn ngữ. Người đọc có thể cảm thấy như đang theo dõi những đoạn chú thích chen ngang — thay vì một dòng chảy ý tưởng liền mạch. Vì vậy, khi biên tập bài viết do AI tạo ra, việc tinh giản dấu gạch ngang là bước quan trọng để văn phong mượt mà và giàu tính thẩm mỹ hơn.”
Tuy nhiên, nhận định trên cũng chưa hoàn toàn chính xác. Vì nếu quan sát kỹ, bạn sẽ nhận ra dấu mà AI dùng thực chất là dấu gạch dài (—, em dash). Dấu câu này phổ biến trong tiếng Anh và không nằm trong danh sách dấu câu chính thức của tiếng Việt.
Nhiều người có thói quen viết tiếng Anh (hoặc một số ngôn ngữ nước ngoài khác) sẽ thường dùng dấu gạch dài trong văn bản. Nghĩa là không phải cứ có dấu gạch dài thì bài viết đó chắc chắn do AI viết.
Đến đây, bạn đã hiểu rõ hơn về dấu gạch ngang và mối quan hệ nhập nhằng giữa nó với dấu gạch nối và dấu gạch dài chưa nào?
Bạn đã hết hoang mang về dấu gạch ngang rồi chứ?
Trong các khoá học viết, mình sửa cho học viên đến từng từ ngữ, từng dấu câu thay vì chỉ góp ý chung về bài viết hay nội dung. Điều này giúp học viên xây dựng lại nền tảng ngữ pháp và từ vựng của tiếng Việt. Đồng thời vẫn xác lập được tư duy viết đúng đắn và nâng cao kỹ năng viết.
Mình sẽ mở khoá viết căn bản Tự do Biểu hiện 23 vào ngày 8/1. Đây là khoá học cuối cùng mà mình dạy trong năm 2025 và sẽ kết thúc trước Tết để mọi người đón năm mới thoải mái và tự tin vào kỹ năng mới của bản thân.
Link đăng ký học Tự do Biểu hiện: https://forms.gle/h6ErRb9P94Dvf9CP9
Mình là Hoà Lương – Người hướng dẫn viết để nuôi dưỡng tâm hồn, sử dụng ngôn ngữ hiệu quả và cộng tác báo chí.
