Bạn không cần những câu chuyện đặc biệt để viết được tản văn hay, chỉ cần biết cách để biến những điều bình thường trở nên đặc biệt trong con chữ của chính bạn.
Có một hiểu lầm mà nhiều người mới viết tác giả mắc phải, đó là sợ mình không có những ý tưởng viết thú vị, độc đáo. Họ cho là bản thân chỉ có những câu chuyện bình thường, giống như bao người khác, không đủ đặc biệt nên không thể viết thành một tản văn hay. Thế nhưng những người viết có kinh nghiệm hoặc người đã học qua các khoá viết sẽ hiểu rằng những gì bình dị xung quanh chúng ta, những câu chuyện về chính mình và người thân, bạn bè lại là nguồn chất liệu dồi dào để ta viết.
Khi bạn mắc kẹt vì cảm giác này, bạn có thể đang nhầm lẫn giữa “sự kiện đặc biệt” với “góc nhìn cá nhân”.
Sự kiện đặc biệt thường là những câu chuyện ít xảy ra, như là giữa vùng quê nghèo mấy mươi năm trước, hầu hết trẻ em chỉ học xong cấp 2, cấp 3 là nghỉ học đi làm mà lại có một người con gái cũng nghèo nhưng được gia đình, họ hàng hết sức tạo điều kiện cho học lên Đại học, hay là việc một người con thời nay vẫn bị cha mẹ ép buộc vào cuộc hôn nhân không tự nguyện chỉ vì lời hứa của họ với người bạn năm xưa.
Những sự kiện khác với số đông như vậy thường dễ thu hút vì sự khác lạ của nó nhưng cũng do vậy mà ít người trải qua.
Góc nhìn cá nhân thì khác. Nó là cách bạn nhìn vào một điều gì đó bình thường mà kể ra được những câu chuyện riêng, thổ lộ những cảm xúc riêng và đưa ra được chiêm nghiệm của bản thân, liên hệ được nó với những cảm xúc phổ quát của con người nói chung. Đây cũng là linh hồn của tản văn.
Tản văn không chú trọng vào kể một câu chuyện khác người mà là thông qua những trải nghiệm tương đồng để kết nối cảm xúc với người đọc.
Nếu không có những câu chuyện như “Tôi đã một mình chinh phục đỉnh Everest ở tuổi 20”, bạn vẫn hoàn toàn có thể khiến độc giả ngậm ngùi khi viết về người bà yêu dấu đã chăm lo cho bạn suốt thời ấu thơ nhưng nay không còn nữa. Không phải lúc nào người đọc cũng cần những câu chuyện khác thường, phi thường. Họ có thể chỉ cần được thấy chính mình, thấy những người xung quanh họ trong những câu chuyện mà bạn kể, những dòng chữ chân thành, có phần giống với cuộc đời họ.
Bạn cũng cần hiểu rằng những ý tưởng hay câu chuyện có thể bình thường nhưng bạn không được hời hợt khi viết ra. Muốn bài tản văn viết về những điều gần gũi mà vẫn thu hút, bạn cần học cách kể kết hợp với tả những chi tiết ấn tượng, độc đáo.
Trong bài “Thân thương bếp củi” đăng trên Báo Thanh Hoá, mình tả tỉ mỉ về nồi xôi đậu đen được nấu trên bếp củi qua đoạn mở đầu thế này:
“Đôi tay gầy những gân xanh mảnh cẩn thận mở chiếc vung nồi gang nặng trịch. Mùi thơm nếp ào ạt toả ra cùng những vân khói xám, vương vất trong lớp bụi nắng chiếu xuyên qua lỗ thông gió bên hông bếp. Nó hít hà hương thơm dai ngọt, dẻo quạnh của nếp già nấu cùng những hạt đậu đen xanh lòng mây mẩy, óng lên sắc rịm như sim chín lưng đồi. Bếp đã tắt lửa nhưng than còn đỏ, lớp xơ dừa khô nỏ với vỏ lạc giữ cho than âm ỉ mãi, nhiệt lượng dưỡng từng thức hạt của đồng ruộng được ủ vùi, bung xoè, kết bện vào nhau. Cả sắc hình đan cài vào hương vị, bịn rịn, ngây ngất. Mấy cành củi khô cháy dở đã tắt lửa nhưng viền than còn vấn vương chút nhiệt, hồng hồng rồi tan biến dần tới khi dịu hẳn, nằm im nghe tiếng người oà lên “Thơm quá!”. Ký ức mùi hương đưa nó trôi về miền xa ngái nơi bếp lửa chờn vờn suốt thời thơ ấu.”
Bếp củi hay xôi đậu không phải thứ gì xa lạ nhưng lối viết đi vào chi tiết, dùng nhiều từ láy khi miêu tả, chú ý tạo nhạc tính lại giúp cho những thứ bình thường này cũng trở nên đẹp hơn, gợi cảm xúc nhiều hơn.
Để biến chất liệu bình thường thành bài tản văn hay, bạn cần luyện khả năng quan sát, phân tích và mô phỏng bằng con chữ.
Khi viết về bản thân, đừng chỉ chú tâm vào sự kiện, hãy cho thấy sự chiêm nghiệm và thấu hiểu từ bên trong. Hãy dám viết thật về cảm giác của bạn. Bạn cũng đừng quên đánh thức những ký ức bằng cách hồi tưởng lại về nó hoặc hỏi những người thân có biết đến.
Khi viết về người khác, đừng chỉ viết chung chung những gì thường được xã hội mặc định cho vai trò của họ. Mẹ thì thế này, ba phải thế kia… Hãy viết về người mà bạn muốn viết qua những gì thật sự riêng biệt của họ. Như là thói quen, sở thích, tính cách, sự kiện cuộc đời, thế giới nội tâm (nếu bạn được biết)…
Đừng nghĩ là truyện mới cần những chi tiết ấn tượng, đắt giá. Tản văn cũng vậy. Chính những chi tiết ấy sẽ biến điều bình thường thành đặc biệt, để lại dấu ấn cho người đọc. Chi tiết đắt giá có thể là một hình ảnh, một câu nói, một triết lý… mà người viết cần xử lý khéo léo để nó neo lại trong trí nhớ của độc giả.
Kết lại, bạn không cần phải đợi đến khi có gì đó hay ho mới bắt đầu viết mà chỉ cần nắm được cách để biến những điều bình thường trong cuộc sống trở nên có ý nghĩa, chạm đến cảm xúc của người đọc và có những chi tiết cụ thể tạo được ấn tượng.
Trong khoá học Tự do Biểu hiện BH22 khai giảng ngày 04/11 sắp tới, mình chia sẻ một hệ thống lý thuyết và kỹ thuật giúp bạn hình thành tam giác 3 điểm quan trọng với người viết: tư duy viết – kỹ thuật viết – tâm lý của người viết. Qua đó, bạn sẽ thấu hiểu bản thân, học được cách để biểu hiện mình theo ý của mình và chạm đến độc giả bằng chính câu chuyện cá nhân của bạn mà không phải điều gì xa vời.
Hãy nhắn cho mình để được tư vấn cụ thể hơn về khoá học nhé!
Mình là Hoà Lương – Người hướng dẫn viết để dung dưỡng tâm hồn, sử dụng ngôn ngữ hiệu quả và cộng tác báo chí.
