Những ngày ở viện, không biết phải làm gì trước dòng chảy thời gian chậm chạp lo âu, mình đọc hết cuốn sách Hơi thở trong bàn tay của Thái Hạo. Bên ngoài cánh cửa kính khép kín lạnh tanh, bầu trời dường như cũng xám xịt. Trên giường bệnh phủ ga trắng xóa, hay có khi là trên chiếc ghế nhỏ ở góc phòng, mình lật từng trang, từng trang sách, tâm trí xuôi theo con chữ, khứ hồi về miền quê Bắc Trung Bộ xa xôi, xưa cũ thuở nào.
Những trang sách mỏng manh và im lìm, lặng lẽ đưa mình trở về với những ngôi làng bé nhỏ hiền hòa của cố hương thân thương, nơi có giếng làng ngọt lành trong vắt, có tuổi thơ đã tắt theo nắng chiều mà ánh tịch huân rực rỡ còn theo người ta trong những chập chờn quên nhớ mãi tới suốt đời. Đọc sách, trong đầu mình vừa hiện lên những bức tranh chữ được tác giả phác thảo có chút gì rất láu lại cũng tỉ mẩn lạ kỳ, vừa thấp thoáng hình ảnh ông lão Hạ Tri Chương về tới quê hương mà chua chát nghe đám trẻ hỏi khách tự nơi nào ghé thăm. Nghĩ vậy rồi bật cười, có lẽ cái không khí buồn tẻ của phòng bệnh cùng với miền ký ức bồng bềnh mà cuốn sách mang lại khiến mình có chút miên man, mụ mị. Rồi mình cảm tưởng như đang ngồi trên chuyến khách xóc nảy, đủ thứ mùi quyến quyện vào nhau, bên tai văng vẳng tiếng nhạc vàng “trên chuyến xe lam đông người chiều nao…” trong những lần nào theo người lớn đi qua tỉnh khác.
Những bài viết của Thái Hạo về làng như dòng nước chia thành đôi ngả. Một ngả hiện tại đau đáu và đầy trăn trở khi làng nay chẳng còn như làng xưa, gọi là làng nhưng không vẹn nguyên làng với những đổi thay vôi vữa, những tiện nghi đua đòi, những xâm lấn vào tự nhiên, những tàn phá môi trường sinh thái và sự mất mát của hồn làng khó níu lại. Như tác giả đã viết trong bài Tìm làng: “Làng đã mất… Đường về làng mỗi lúc một xa xăm, như người lội bộ trong giấc mơ của chính mình, càng đi càng hoang mang.”. Một ngả, ngược lại, là những ngọt lành còn sót lại, là những ký ức trong trẻo về làng quê yên ả khi con người sống hài hòa với thiên nhiên và gắn kết với nhau bằng những điều dung dị mà thiêng liêng chỉ có ở làng, làng của ngày xưa cũ. “Phải có điều gì sâu lắm trong tâm hồn của một giống nòi đã neo nó lại giữa những đói nghèo cúi mặt, giữa những tàn phá và đau thương, giữa những cường bạo và dối lừa, giữa những vật đổi sao dời, suốt mấy trăm năm qua…” (trích Nước Am).
Những trải nghiệm đến từ trang sách cho mình cảm giác như chiếc bóng theo chân Thái Hạo qua những tháng năm hiện tại – quá khứ xoay vòng, những chiều kích rộng – hẹp của không gian và khởi phát một cuộc trò chuyện dài với chính tác giả. Có những đoạn văn khiến mình muốn dừng lại, chiêm nghiệm và viết ra cảm xúc của riêng mình. Đó là khi cuốn sách làm mình nhớ về những lần bàn chân băng qua cánh đồng lúa rộng giữa mùa đông gió rét thổi lạnh căm căm; là chút ước ao được như tác giả ngồi giữa hồ thưởng hương trà ướp trong cánh sen và có lúc mình làm đứa trẻ nhỏ lê la nơi bậu cửa một căn nhà cũ, nhòm xuống cái lu nước đọng có con cóc già to bằng bàn tay, ngắm con gà đi bộ khoan thai hay ríu rít du xuân trong tiết trời mưa bụi và rét giá với đôi má trẻ con ửng hồng, mưa bụi lấm tấm…
Dù là một nhà văn với khả năng biện luận sắc sảo, có phần hùng hồn nhưng những gì Thái Hạo viết về tuổi thơ, viết cho trẻ thơ lại trong trẻo lạ thường. Tưởng như cái chân dung chất phác có phần xù xì của tác giả chẳng liên quan gì tới miền cổ tích xa xưa mà ông hằng giữ gìn và muốn trao nó lại cho con trai. Ở bìa phụ của cuốn sách có trích lời độc giả Nguyễn Văn Chung viết cho con gái khi Hơi thở trong bàn tay được xuất bản lần đầu: “Bố đã đồng hành và chứng kiến một phần tuổi thơ của con. Nếu con muốn biết một phần tuổi thơ của bố, hãy đọc cuốn sách này.”. Lúc đọc những dòng ấy, mình đã thấy tò mò và khi đọc xong cuốn sách, mình thấy đồng tình. Nếu một ngày mình có con, mình cũng sẽ đọc cho con nghe để kể với con về những đứa trẻ làng quê thời chưa có điện thoại và internet, kể với con về một xứ xở ngan ngát màu xanh, thiên nhiên trong lành và kể với con về những lấp lánh của văn hoá người Việt đang tàn phai cùng thời đại.
Tuổi thơ xuất hiện trong hầu hết các tản văn của Thái Hạo trong cuốn sách này, ngay cả khi tác giả thiên về bình luận một vấn đề xã hội. Mình không trích dẫn ra đây dòng nào vì phải thật sự bước vào thế giới của cuốn sách, bạn mới có thể cảm nhận sống động cái không gian và thời gian bảng lảng chất thơ, phảng phất chất thiền mà tác giả đã tạo ra qua ngòi bút của mình.
Sẽ là thiếu sót nếu nhắc tới Hơi thở trong bàn tay mà đề cập tới câu từ. Có nhiều người viết văn, càng không ít người viết tản văn và dù vẫn biết gu đọc của mỗi người là khác nhau nhưng mình tin rằng khi đọc tản văn của Thái Hạo, người yêu chữ không thể không có lúc ngẩn ngơ. Ngẩn ngơ trước lối viết câu dập dìu, vế nối vế, ngắt nghỉ có dụng ý tạo nên những âm điệu trầm bổng, khi ngắn – đanh, lúc ngân – vang. Tác giả rất chú trọng vào hiệu ứng nhạc tính của câu văn, đặc biệt là những câu ở cuối đoạn, như cách một ca sĩ nhả chữ cuối, nốt cuối để hoàn thành bản nhạc của mình. Đến sự bỏ quên chủ ngữ trong nhiều câu văn dường như cũng là một cách viết câu đầy dụng ý. “Làng quê vắng, tưởng như lạc vào một làng sơ tán. Không thấy ai, không một tiếng người. Giật mình vì một tiếng chích chòe bao năm xa vắng.” (trích Tháng Ba). Rồi những lặp âm, lặp vần, điệp từ, điệp ngữ, điệp cấu trúc câu cũng góp phần làm cho tính nhạc trong những bài tản thêm rõ ràng: “Một tiếng chim vút qua cửa sổ. Nhìn ra, mặt trời sáng trắng như pha lê xây thành. Loáng nước trắng đang vờn trên những tàn cây xanh. Khu vườn trôi đi, ngọn núi trôi đi, ngôi nhà trôi đi, trong hơi gió mùa đông muộn màng…” (trích Mùa đông)
Không chỉ biết bỏ nhỏ cho câu văn với những kỹ thuật thực hành tiếng Việt khéo léo, Thái Hạo còn biết cách dựng nên những bức tranh đời sống qua những nét chấm phá hay những đường ký họa mộc mạc mà chăm chút bằng con chữ của mình. Văn của Thái Hạo là một thứ văn đẹp với nhiều đoạn miêu tả khiến trái tim mình ngân lên niềm rung cảm – thứ rung cảm vừa chân thật như đời sống vừa đầy tính thẩm mỹ nghệ thuật. Đó là vẻ đẹp của một buổi sớm mai trong bài Cao Bằng: “Tôi chụp một bức hình buổi sáng khi mặt trời vừa nhô và cỏ dưới chân đẫm sương. Ướt, và lạnh. Màu xanh của núi và màu hồng của ánh ban mai dát vào vách đá trắng, dâng lên một niềm cổ tích. Buồn, lặng, trong vắt.” hay con đường đê dẫn về Xóm đạo trong bài viết cùng tên: “Tôi đi trên con uốn lượn cạnh bờ sông Yên, cói hai bên xanh có những chùm hoa trắng xám trên đầu, trải dài miên man trong trời chiều.” và nét trong sáng của “đứa bé con như cây nấm trắng thơm tho mọc trên đồng cỏ xanh, ai cũng muốn bế vào lòng” trong bài Em tôi. Có rất nhiều những chấm phá đẹp đẽ bằng ngôn từ rải rác trong cuốn sách này của Thái Hạo mà bạn nên tự đọc để trí tưởng tượng đưa bạn đến với những chân trời như thực như mơ.
Dĩ nhiên, một cuốn sách hay không bao giờ chỉ có vài ba điều để nói nhưng khi tìm đọc những bài viết khác về Hơi thở trong bàn tay để tránh lối mòn, mình đã thấy nhiều lời khen, nhiều phê bình đáng giá với những trích dẫn rất cụ thể. Bài viết này của mình, vì vậy, chỉ đơn thuần là những chia sẻ của một bạn đọc, một người yêu văn và biết ít nhiều về văn chương đi vào một vài khía cạnh của tác phẩm.
Gấp lại cuốn sách, điều mình nhớ về bản “ghi” của Thái Hạo nổi lên ba thứ: tuổi thơ, làng cũ và câu từ. Dẫu cho tác giả không chỉ viết những dòng văn tự sự về những mẩu vụn đời sống trong đến đi thường nhật mà còn có cả những trang biện luận về các vấn đề xã hội hay những bình luận sắc sảo về một chủ đề nào đó mà ông quan tâm nhưng với mình, tuổi thơ, làng cũ và câu từ là những “cánh hoa xoan” được tác giả cố gắng gói ghém lại nhưng không thể, chúng cứ tự bung ra, bung ra sau khi đã dồn nén đủ lâu nên sức căng làm vỡ cả miền tâm thức dìu dặt ngủ quên của người đọc – những kẻ trưởng thành vô cảm và nhếch nhác, đánh thức những hồi ức và suy tư, đồng loạt như “Tháng ba, hoa xoan vỡ trắng, mưa bụi đã về cuối trời quên. Những cánh hoa thay mình làm mưa, níu một âm giai vào lòng cổ độ.”
(*) phỏng theo tên cuốn sách Có một phố vừa đi qua phố của Đinh Vũ Hoàng Nguyên
Cảm ơn bạn đã đọc bài! Chia sẻ những suy nghĩ của bạn ở phần bình luận để mình được hiểu nhiều hơn về bạn nhé!
Thương mời bạn ghé thăm tổ của Sẻ Nâu để kết nối với nhau nhiều hơn nghen!
Trang blog nhỏ màu xanh nơi mình viết bằng trái tim chân thành
