Có một sự thật khó tin là cứ 10 học viên mới học với mình thì đến 9 người mắc lỗi lặp từ. Vậy làm thế nào để nhận diện lỗi lặp từ và khắc phục nó?
Ngay như hôm qua, khi xem bài thực hành của khoá Viết truyện 06 sẽ học tối nay, mình đã tá hoả vì đọc bài của 1 học viên chỉ toàn thấy từ “cái” khắp nơi.
Mình đã bấm Ctrl + F và thấy tổng cộng 23 lần từ này xuất hiện trong bài. Màu xanh đánh dấu rải rác từ đầu đến cuối văn bản. Lúc đó mình đã nghĩ vui trong đầu là đến cả các bài SEO cũng không cần rải từ khoá dày như thế.
Thật ra, lặp từ là lỗi phổ biến nhất mà mình bắt gặp khi đọc – sửa bài cho mọi người. Ngay cả những người đã viết nhiều, viết lâu, có nhiều bài đăng báo thì vẫn có thể mắc phải lỗi này mà chính họ không nhận ra.
Vậy tại sao nhiều người viết, đặc biệt là người mới viết, thường xuyên lặp lại từ ngữ trong bài?
Lỗi lặp từ có thể đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau về kỹ năng, tiềm thức hoặc tâm lý của người viết.
– Vốn từ vựng ít: Khi bộ não không có sẵn các từ đồng nghĩa hoặc các cách diễn đạt tương đương, nó sẽ vớ ngay lấy từ quen thuộc trong kho từ, vì từ đó đang nằm ở tầng trên cùng của trí nhớ ngắn hạn.
– Khả năng diễn đạt chưa phong phú: Người mới thường chưa biết cách thay thế danh từ bằng đại từ, mệnh đề quan hệ hoặc một hình ảnh ẩn dụ… Họ không nhận ra rằng có thể gọi “con mèo” là “con vật nhỏ bốn chân”, “quàng thượng” hay đơn giản là “nó”.
– Thiếu sự nhạy cảm về từ ngữ, nhạc tính khi viết: Người viết chuyên nghiệp thường có sự nhạy cảm đặc biệt với từ ngữ, nhịp điệu và cảm giác khi dùng chữ. Trong khi người mới thường chỉ “nhìn” thấy chữ theo cách hiểu hàng ngày. Họ khó lòng nhận ra sự đơn điệu, lộc cộc khi một từ cứ vang lên liên tục trong đầu người đọc.
– Nhầm lẫn giữa việc lặp lại để nhấn mạnh (phép điệp) với lỗi sai (lỗi lặp từ): Phép điệp ngữ cũng dựa trên nguyên tắc lặp lại một bộ phận hay cả câu nhưng có mục đích nhấn mạnh, tạo nhạc tính. Còn lỗi lặp từ thường là do người viết sử dụng chúng trong vô thức mà không có ý đồ nghệ thuật cụ thể.
– Lối mòn tư duy khi viết: Bộ não luôn ưu tiên tiết kiệm năng lượng. Khi đã tìm được một từ tạm ổn để diễn đạt ý nghĩa, tiềm thức sẽ có xu hướng tái sử dụng chính từ đó cho các ý tương tự thay vì phải tiêu tốn năng lượng để tìm kiếm một từ mới.
– Thói quen khi nói: Trong giao tiếp hằng ngày, chúng ta lặp từ rất nhiều để nhấn mạnh hoặc để có thời gian suy nghĩ ý tiếp theo. Người mới viết thường vô tình giữ thói quen nói vào khi viết mà không biết rằng văn viết đòi hỏi sự tinh lọc từ ngữ cao hơn nhiều.
– Hiệu ứng tiếng vang: Nếu trong đầu người viết đang bị ám ảnh bởi một từ vừa đọc được ở đâu đó hoặc vừa dùng ở câu trước, từ đó sẽ văng vẳng trong tiềm thức và tự động nhảy xuống đầu bút ở câu sau một cách vô thức.
– Sợ không diễn đạt rõ ràng: Người mới rất sợ độc giả không hiểu mình đang nói về ai/cái gì. Họ thà lặp lại chính xác danh từ đó 10 lần để đảm bảo “chắc cú” còn hơn là dùng từ thay thế vì sợ gây hiểu lầm. Họ chọn sự an toàn hơn là sự tinh tế.
– Thích sử dụng một từ khoá quen: Với nhiều người, một từ cụ thể sẽ mang lại cảm giác đúng ý nhất. Họ sợ rằng nếu thay bằng từ đồng nghĩa, sắc thái biểu cảm sẽ bị lệch đi 1%. Sự cầu toàn cực đoan này dẫn đến việc họ bị mắc kẹt vào một từ duy nhất.
– Chưa thật sự chú trọng việc lựa chọn và trau chuốt từ ngữ khi viết: Viết lách chất lượng là một quá trình lao động miệt mài của trí tuệ. Đôi khi, người viết lặp từ đơn giản vì họ chưa thực sự coi trọng việc trau chuốt từ ngữ. Họ chỉ muốn đưa hết ý tưởng ra khỏi đầu nhanh nhất có thể mà bỏ qua bước biên tập lại một cách tỉ mỉ.
Mỗi người có thể có một hay nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến lỗi lặp từ. Nhưng việc nhận diện và khắc phục lỗi này thì tương đối giống nhau.
Để học viên nhận diện được các từ lặp, mình thường sẽ tô màu lên từ/cụm từ giống nhau trong bài. Tuy nhiên, nếu đã hay mắc lỗi này thì họ thường không chỉ bị lặp 1 từ, bởi vậy mà nhiều lúc, bài của học viên sẽ như cầu vồng với nhiều màu khác nhau.
Bạn cũng có thể tô màu lên các từ giống nhau xuất hiện nhiều lần trong bài hoặc sử dụng tổ hợp phím “Ctrl + F” để kiểm tra số lần từ đó lặp lại trong văn bản.
Để giảm dần lỗi lặp từ trong bài, bạn hãy áp dụng các cách sau:
– Cắt bỏ từ thừa: những từ “cái, thì, lại, một, rất…” có tần suất bị lặp cao nhưng đa phần, bạn có thể gạch bỏ chúng đi mà không ảnh hưởng tới câu văn.
– Sử dụng đại từ thay thế (anh ta, cô ấy…) hoặc các cụm từ chỉ định (người đàn ông ấy, ả nhân tình của chồng tôi, cái cây gắn với ông nội tôi lúc sinh thời…)
– Dùng từ đồng nghĩa (chết, mất, từ trần, lìa đời, qua đời, về miền mây trắng, khuất núi, hi sinh, ngỏm…)
– Diễn đạt lại cả câu hoặc viết câu bằng cấu trúc mới
– Ghi nhớ nguyên tắc “một từ không xuất hiện 2 lần trong câu”, tất nhiên vẫn có ngoại lệ nhưng nguyên tắc này khá hữ dụng
– Đọc thành tiếng để nhận diện từ thừa và cảm nhận nhịp điệu câu văn
– Tăng vốn từ của bản thân và tự tạo cho mình một sổ tay từ vựng
– Quan trọng: tách biệt khâu viết và khâu biên tập chỉnh sửa
Khoá viết căn bản Tự do Biểu hiện là nơi mà những điều nhỏ nhặt nhất về viết lách được chúng mình chia sẻ. Cùng với đó, các lỗi thường gặp như lỗi lặp từ cũng sẽ được hướng dẫn chi tiết để học viên nhận ra và chỉnh sửa.
Ngày 8/1, mình sẽ mở lớp Biểu hiện 23. Bạn tham gia bằng cách điền thông tin theo form này nhé: https://forms.gle/roAMeX64kX2x3Wyi9
Mình là Hoà Lương – Người hướng dẫn viết để nuôi dưỡng tâm hồn, sử dụng ngôn ngữ hiệu quả và cộng tác báo chí.
