Có một sự thật khó tin là hầu hết người viết mới đều mắc phải lỗi không ai ngờ – lỗi viết câu thiếu chủ ngữ.
Lịch dạy viết của mình lúc nào cũng song song 2 khoá. Đợt này mình dạy viết tản văn và viết căn bản nên số lượng bài cần góp ý trong tuần lúc nào cũng nhiều. Con số 99+ lỗi hiển thị trên bài viết của học viên sau khi được mình và trợ giảng góp ý đã không còn xa lạ.
Mình cũng quen với việc quan sát phản ứng của mọi người khi lần đầu tiên được phản hồi chi tiết trên bài thực hành như vậy. Thường thì mọi người sẽ bị sốc, vừa sốc lại vừa… sướng. Sốc vì không ngờ một bài chẳng dài bao nhiêu mà lắm vấn đề đến thế. Sướng vì có người dành thời gian đọc cẩn thận và phân tích, chỉ bày chi tiết để bản thân nhìn thấy chỗ sai mà chỉnh sửa.
Dù số lượng lỗi của mỗi bài cao thật, lắm khi trên 100 lỗi, nhưng cũng chỉ loanh quanh một số lỗi thường gặp như là:
* Về nội dung:
– Bài viết lan man, không bám vào nội dung chính.
– Người viết tham ý, liệt kê mà không đào sâu vào từng ý.
– Bài viết thiếu chi tiết độc đáo, không có điểm nhấn.
– Thông điệp mờ nhạt, không được nhấn mạnh.
* Về hình thức:
– Bài viết không có tiêu đề.
– Cấu trúc bài không đảm bảo.
– Viết câu không đúng ngữ pháp, thiếu thành phần.
– Diễn đạt lủng củng, rối rắm, khó hiểu.
– Tách đoạn theo cảm hứng, không theo nội dung.
– Chuyển đoạn đột ngột, không có thành phần liên kết.
– Đặt dấu câu sai vị trí, dùng sai dấu câu.
– Lặp từ, thừa từ, thiếu từ, dùng sai từ…
Trong số những lỗi trên, lỗi viết câu thiếu chủ ngữ rất phổ biến mặc dù nguyên tắc “câu phải có chủ ngữ – vị ngữ” chúng ta đều thuộc lòng từ ngày còn đi học. Thế mới lạ chứ!
Làm sao để xác định câu có thiếu chủ ngữ không?
Bạn hãy nghĩ đến chủ thể của hành động/đặc điểm trong câu đó là gì. Chúng thường là các danh từ chỉ người/vật/con/việc và sẽ đóng vai trò chủ ngữ.
Trong một đoạn văn của học viên mình, câu “Ở nơi đất khách quê người, những lúc khó khăn, chật vật, tôi cũng chẳng biết trông cậy vào ai, chỉ biết động viên tự mình cố gắng.” ban đầu không có chủ ngữ “tôi”. Mình đã thêm “tôi” vào làm chủ ngữ cho câu khi biên tập.
Người viết muốn nói tới bản thân là người chịu khó khăn nhưng lại quên phải sử dụng chủ ngữ “tôi” để chỉ điều đó cho người đọc thấy.
Để sửa lỗi trong trường hợp này, bạn chỉ cần thêm từ “tôi”, “mình” vào là được.
Hay một ví dụ khác:
“Khi những cơn gió đầu mùa mang theo hơi lạnh.”
Bạn thấy câu này đã đủ thành phần chưa?
Câu đã có “những cơn gió đầu mùa” là một cụm danh từ, có “mang theo hơi lạnh” là một cụm động từ.
Nhìn thoạt qua thì tưởng như câu đã đủ cả chủ ngữ (danh từ) và vị ngữ (động từ/tính từ) nhưng vì có từ “khi” ở đầu câu nên tất cả sẽ trở thành 1 trạng ngữ chỉ thời gian. Suy ra, câu trên đang thiếu cả chủ ngữ và vị ngữ.
Sửa lại như thế nào?
Bạn chỉ cần bổ sung chủ – vị vào sau trạng ngữ là được: “Khi những cơn gió đầu mùa mang theo hơi lạnh, bà tôi/ chiết thêm cái khăn mỏ quạ bằng nhung đen che đi mái đầu đã điểm bạc.”
Vậy có khi nào ta không cần chủ ngữ trong câu không?
Có. Đó là khi ta sử dụng câu rút gọn hoặc câu đặc biệt.
Câu rút gọn cho phép lược bỏ bớt thành phần câu nhưng vẫn đảm bảo ý nghĩa và tính lịch sự.
Ví dụ:
“Anh mày đi đâu mà hôm nay không bắt mày chăn trâu nữa?”
“Đi thi rồi. Sướng!” (lược bỏ thành phần chủ ngữ “anh tao”)
Câu đặc biệt thường thực hiện các chức năng theo mục đích nói mà không không xác định rõ được thành phần trong câu đóng vai trò nào.
Ví dụ:
“Sư thầy đẩy chiếc dùi vào mặt chuông đồng. Một tiếng boong. Cả không gian chìm trong âm thanh ngân dài, bồng bềnh mà thư thái.” (Câu đặc biệt là “một tiếng boong” chỉ sự tồn tại của cái chuông đồng)
Trong tiếng Việt sẽ có một số trường hợp mà chủ ngữ đứng ở vị trí khác thường nhưng vẫn “hợp lệ”:
– Câu rút gọn: đưa thông tin nhanh gọn nhưng vẫn đảm bảo câu được hiểu đúng và có tính lịch sự.
– Câu đặc biệt: thực hiện 4 chức năng cụ thể.
– Câu đảo ngữ: đưa vị ngữ hoặc từ ngữ cần nhấn mạnh lên đầu câu để nhấn mạnh vào nó.
– Câu bị động: vị ngữ đứng trước, chủ ngữ đứng sau.
Nếu câu bạn viết không nằm trong những trường hợp này thì “xin chúc mừng, bạn đã quay vào ô phạm lỗi”.
Lỗi ở đây có thể là:
– Câu sai ngữ pháp: câu không đảm bảo có chủ ngữ và vị ngữ với chủ trước, vị sau.
– Sai trật tự từ trong câu: vị trí của các thành phần chính, phụ trong câu không được đảm bảo.
– Câu thiếu thành phần chủ ngữ: chỉ có vị ngữ và thành phần phụ.
Ví dụ:
“Cứ thế mà làm. Không có gì phải lăn tăn.”
Đây là câu thiếu chủ ngữ. Người đọc không biết ai kể, ai “làm”, ai “lăn tăn”. Ngoài ra, thông tin được cung cấp chưa đầy đủ.
Sửa lại:
“Chúng tôi cứ thế mà làm theo lệnh của ông chủ. Ông ấy đã dặn không có gì phải lăn tăn.”
Để khắc phục lỗi thiếu chủ ngữ, bạn có thể đặt ra câu hỏi:
– Ai/cái gì/con gì/việc gì được nói đến trong câu?
– Đã có từ nào chỉ về người đó hay sự vật hiện tượng đó chưa?
Nếu chưa, bạn hãy bổ sung chủ ngữ cho câu, làm sao trong câu có:
– Đối tượng là chủ thể của hành động, đặc điểm.
– Hành động, đặc điểm của chủ thể đó.
Ví dụ:
“Bông hoa rất đẹp.”
(Bông hoa là chủ thể đóng vai trò chủ ngữ, rất đẹp là đặc điểm đóng vai trò vị ngữ.)
Ở trong khoá học viết căn bản, mình dạy lại học viên về các kiểu câu trong tiếng Việt để mọi người nắm được kiến thức đã rơi rớt sau khi ra trường. Có vậy mọi người mới nhớ mà không mắc phải những lỗi… ngớ ngẩn như câu thiếu chủ ngữ nữa. Ngày 8/1/2026, mình sẽ khai giảng khoá cuối của năm, hoàn thành trước Tết âm lịch. Bạn chớp cơ hội học để năm mới thành thạo kỹ năng mới và bắt đầu những hành trình mới mẻ nha.
Các khoá học viết chuyên sâu khác thì không học lại kiến thức nền tảng này nữa nhưng chúng mình vẫn chỉ ra khi sửa bài cho học viên để mọi người có quên thì phải nhớ.
Câu thiếu chủ ngữ tưởng là một lỗi nhỏ nhưng đa số người viết mới đều gặp phải và loay hoay vì mãi không biết tại sao câu cứ có vẻ bất ổn. Khi câu không có chủ ngữ, bạn đã bỏ quên một trong hai thành phần nhất của câu.
Hãy đọc đi đọc lại bài viết này và ghi nhớ nội dung để không còn mắc lỗi nữa nhé!
Mình là Hoà Lương – Người hướng dẫn viết để dung dưỡng tâm hồn, sử dụng ngôn ngữ hiệu quả và cộng tác báo chí.
