Viết truyện không đơn giản là kể một câu chuyện mà là nghệ thuật dẫn dắt người đọc bước vào một thế giới cảm xúc – nơi họ có thể cười, khóc và suy ngẫm cùng nhân vật. Một tác phẩm truyện hay cần hội tụ những yếu tố cốt lõi mà có thể chính bạn đang bỏ lỡ khi sáng tác.

1/ Cốt truyện chặt chẽ và có điểm nhấn cảm xúc

Một tác phẩm truyện đủ sức hút cần có cốt truyện rõ ràng, logic với cấu trúc có các phần mở đầu – diễn biến – kết thúc được phát triển một cách tự nhiên, không gượng ép. Quan trọng hơn, cốt truyện phải có một cao trào (climax) – một khoảnh khắc cảm xúc mạnh mẽ khiến người đọc xúc động, đồng cảm hoặc bất ngờ. Nhà xuất bản thường đánh giá cao những câu chuyện có khả năng dẫn dắt cảm xúc người đọc một cách tinh tế, để lại dấu ấn sâu đậm ngay cả khi đã đọc xong.

Trong tiểu thuyết “The Fault in Our Stars” (Khi lỗi thuộc về những vì sao) của John Green, cốt truyện xoay quanh tình yêu của Hazel và Augustus, hai bệnh nhân ung thư trẻ tuổi. Điểm nhấn cảm xúc nằm ở khoảnh khắc Augustus qua đời, để lại cho Hazel một lá thư bày tỏ tình yêu và sự trân trọng cuộc sống. Lá thư này không chỉ khiến Hazel bật khóc mà còn làm hàng triệu độc giả trên thế giới rơi nước mắt, bởi nó chạm đến nỗi đau của sự mất mát và giá trị của tình yêu trong những ngày ngắn ngủi của cuộc đời.

Hướng dẫn áp dụng:

• Bước 1: Xác định thông điệp chính của câu chuyện (tình yêu vượt qua nghịch cảnh, sự hy sinh vì gia đình….
• Bước 2: Lên dàn ý ba phần: mở đầu giới thiệu nhân vật và xung đột, diễn biến phát triển xung đột, kết thúc giải quyết xung đột.
• Bước 3: Chọn một khoảnh khắc cảm xúc làm cao trào (nhân vật nhận ra sự thật đau lòng hoặc một hành động hy sinh cao cả…).
• Bước 4: Xây dựng các tình tiết dẫn đến cao trào một cách tự nhiên, đảm bảo mỗi sự kiện đều có ý nghĩa và liên kết với nhau.

Trong bài blog Cốt truyện trong truyện ngắn và ebook Sổ tay viết truyện có cung cấp những lí thuyết và hướng dẫn cụ thể hơn về yếu tố cốt truyện. Bạn tìm đọc thêm nhé!

2/ Nhân vật sống động, có chiều sâu và dễ đồng cảm

Nhân vật là trái tim của câu chuyện. Một nhân vật hay thường có tính cách rõ ràng và có chiều sâu – tức là có những mâu thuẫn nội tâm, quá khứ và động cơ hành động hợp lý. Độc giả thích những nhân vật mà họ có thể đồng cảm, ngay cả khi nhân vật đó không hoàn hảo, bởi chính những điểm yếu và sự trưởng thành của họ làm nên sức hút.

Trong tiểu thuyết “To Kill a Mockingbird” (Giết con chim nhại) của Harper Lee, nhân vật Atticus Finch là một luật sư chính trực nhưng ông cũng mang nỗi đau thầm lặng khi phải đối mặt với sự bất công và những định kiến xã hội. Dù luôn tỏ ra mạnh mẽ trước mặt các con, Atticus vẫn có những khoảnh khắc trăn trở về trách nhiệm của mình với cộng đồng và gia đình. Sự mâu thuẫn giữa lý tưởng cao đẹp và thực tế khắc nghiệt đã làm Atticus trở thành một nhân vật sống động, khiến người đọc vừa ngưỡng mộ vừa đồng cảm.

Hướng dẫn áp dụng:

• Bước 1: Viết hồ sơ nhân vật: tên, tuổi, tính cách, quá khứ, mục tiêu… của họ.
• Bước 2: Tạo mâu thuẫn nội tâm: nhân vật thật sự muốn gì, điều gì ngăn cản họ (muốn tha thứ nhưng không thể quên, muốn yên ổn nhưng luôn bị quấy phá…).
• Bước 3: Xây dựng động cơ hành động: tại sao nhân vật quyết định và hành động như vậy (vì tình yêu, vì nỗi sợ, vì trách nhiệm…).
• Bước 4: Để nhân vật mắc sai lầm hoặc bộc lộ điểm yếu, sau đó cho họ trưởng thành qua việc giải quyết những vấn đề.

Nhân vật là một trong thành phần quan trọng nhất và cũng cần sự dụng tâm của tác giả khi viết. Những nhân vật như Harry Potter, Sherlock Holmes hay Chí Phèo, chị Dậu, Xuân Tóc Đỏ… không phải bỗng dưng mà ghi dấu ấn trong lòng người đọc. Chính vì vậy mà trong khóa Viết truyện chuyên sâu, mỗi nhân vật trong truyện ngắn “tập sự” của học viên đều được góp ý nhiều lần để có cái gì đó riêng khiến người đọc nhớ đến.

Đọc thêm:

Một số kiểu nhân vật trong truyện ngắn

5 lưu ý khi xây dựng nhân vật chính trong truyện ngắn

3/ Ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc

Ngôn ngữ là cầu nối giữa tác giả và độc giả, là công cụ để truyền tải cảm xúc và hình ảnh của câu chuyện. Một tác phẩm truyện hay cần có ngôn ngữ gợi cảm xúc, giàu hình ảnh nhưng không được quá rườm rà hay phô trương. Những tác phẩm có phong cách viết tự nhiên, trôi chảy và phù hợp với giọng điệu của câu chuyện sẽ được đánh giá cao hơn.

Trong truyện ngắn “The Last Leaf” (Chiếc lá cuối cùng) của O. Henry, tác giả mô tả khung cảnh bệnh viện của Johnsy: “Những chiếc lá thường xuân rơi lặng lẽ ngoài cửa sổ, như những giấc mơ của cô đang tan biến từng ngày.” Câu văn này không chỉ gợi lên hình ảnh chiếc lá rơi mà còn truyền tải nỗi tuyệt vọng của nhân vật, khiến người đọc cảm nhận được sự mong manh của sự sống. Ngôn ngữ của O. Henry cô đọng, giàu cảm xúc nhưng không hề hoa mỹ, tạo nên sức hút đặc biệt cho câu chuyện.

Hướng dẫn áp dụng:

• Bước 1: Chọn một chi tiết cụ thể để miêu tả (cơn mưa, ánh mắt nhân vật…).
• Bước 2: Sử dụng các giác quan để gợi hình ảnh: màu sắc, âm thanh, cảm giác.
• Bước 3: Tránh từ ngữ hoa mỹ, tập trung vào cảm xúc.
• Bước 4: Đọc lại và lược bỏ những từ không cần thiết, đảm bảo câu văn mượt mà, tự nhiên.

Mình vẫn thường yêu cầu học viên thực hành theo Sổ tay tản văn và gợi ý mọi người tham gia khóa Viết tản văn đăng báo. Bởi lẽ trong 2 chương trình này đều có những phần chăm chút kỹ lưỡng cho ngôn ngữ để mọi người biết cách diễn đạt giàu cảm xúc, giàu hình ảnh và đầy tính nhạc.

4/ Có những điểm khác biệt và giá trị độc đáo

Để nổi bật giữa hàng ngàn tác phẩm, câu chuyện của bạn cần có một điểm độc đáo – điều gì đó khiến nó khác biệt, có thể là bối cảnh, chủ đề, cách kể chuyện, ngôn ngữ sử dụng hoặc thông điệp. Đồng thời, câu chuyện cũng cần mang lại giá trị cho người đọc như là một bài học, một góc nhìn mới hoặc một cảm xúc sâu sắc để thuyết phục nhà xuất bản và chinh phục độc giả.

Tiểu thuyết “The Book Thief” (Kẻ trộm sách) của Markus Zusak nổi bật nhờ bối cảnh độc đáo: nước Đức thời Thế chiến II với câu chuyện được kể qua góc nhìn của Thần Ch*t. Chủ đề của truyện là về sức mạnh của sách và lòng nhân ái giữa lằn ranh sinh tử. Điều này đã mang lại giá trị nhân văn sâu sắc, khiến tác phẩm được cả độc giả và giới phê bình yêu thích. Điểm độc đáo trong cách kể chuyện (góc nhìn của Thần Chết) và thông điệp về lòng trắc ẩn đã làm nên thành công của tác phẩm.

Hướng dẫn áp dụng:

• Bước 1: Tìm điểm độc đáo cho truyện: bối cảnh (một ngôi làng bị lãng quên, bên dưới ngôi mộ…), góc nhìn (qua mắt một đứa trẻ, một loài động vật…) hoặc chủ đề (nỗi cô đơn của người duy nhất sống trên Mặt trăng…).
• Bước 2: Xác định giá trị: câu chuyện sẽ mang lại gì cho người đọc (truyền cảm hứng, khơi gợi đồng cảm, thay đổi góc nhìn…).
• Bước 3: Lồng ghép điểm độc đáo vào cốt truyện một cách tự nhiên (để Thần Chết kể chuyện như trong Kẻ Trộm Sách…).
• Bước 4: Đảm bảo thông điệp được truyền tải rõ ràng qua hành động và suy nghĩ của nhân vật.

5/ Kết thúc có sức nặng và để lại dư âm

Một cái kết hay là chìa khóa để lại ấn tượng lâu dài trong lòng độc giả và thuyết phục các đơn vị xuất bản. Kết thúc không nhất thiết phải có hậu nhưng cần có sức nặng và hợp lý với tiến trình của câu chuyện. Tức là nhân vật giải quyết được xung đột chính và để lại một dư âm cảm xúc hoặc một câu hỏi mở khiến người đọc suy ngẫm. Một cái kết vội vàng hoặc lan man sẽ làm giảm giá trị của cả tác phẩm.

Tiểu thuyết “The Great Gatsby” (Gatsby vĩ đại) của F. Scott Fitzgerald kết thúc với cái chết của Gatsby và sự tan rã của giấc mơ Mỹ mà anh theo đuổi. Nick, người kể chuyện, rời khỏi Long Island với một cảm giác trống rỗng, để lại câu nói cuối cùng: “Chúng ta cứ tiếp tục chèo thuyền, ngược dòng thời gian, bị cuốn mãi về quá khứ.”. Cái kết này không chỉ giải quyết xung đột (sự thất bại của Gatsby) mà còn để lại dư âm day dứt về sự phù phiếm của giấc mơ và nỗi cô đơn của con người, khiến người đọc không thể quên.

Hướng dẫn áp dụng:

• Bước 1: Xác định xung đột chính của câu chuyện và cách giải quyết (nhân vật tha thứ cho kẻ thù hoặc chấp nhận mất mát).
• Bước 2: Chọn một hình ảnh, câu nói, câu hỏi mở để tạo dư âm (ví dụ: “Anh bước đi, không biết ngày mai sẽ ra sao.”).
• Bước 3: Viết đoạn kết (3-5 câu) tập trung vào cảm xúc hoặc thông điệp chính.
• Bước 4: Đọc lại để đảm bảo cái kết không vội vàng, lan man và để lại ấn tượng cho người đọc.

Viết một tác phẩm truyện hay là cách người viết chạm đến trái tim người đọc, nơi mỗi câu chữ đều mang hơi thở của cảm xúc và sự sống. Khi bạn đặt tâm huyết vào từng chi tiết, câu chuyện của bạn sẽ không chỉ chinh phục độc giả mà còn ghi dấu ấn trong lòng các nhà xuất bản.

5 điều trên là không thể thiếu với một tác phẩm truyện nhưng không phải tất cả. Trong chương trình Viết truyện chuyên sâu khai giảng 24/04, bạn sẽ hiểu hơn về thể loại truyện ngắn trong văn học ngày nay và cách để tạo ra những tác phẩm truyện chất lượng, phù hợp đăng báo và xuất bản.

Inbox cho mình để nhận tư vấn lộ trình phát triển khả năng viết lách từ cơ bản tới chuyên sâu phù hợp với mục tiêu và năng lực hiện tại của bạn.

Cảm ơn bạn đã đọc bài. Chia sẻ bài viết này cho những người yêu viết khác để cùng nhau học viết và thảo luận nhé! Đừng quên theo dõi Facebook, Podcast, Youtube và tham gia Group để học viết mọi lúc mọi nơi hoàn toàn miễn phí.