Động não trước khi viết là một hoạt động cần thiết và hiệu quả giúp người viết nảy ra các ý tưởng độc đáo và xác định được hướng triển khai bài viết để bám sát.
Khi hướng dẫn viết cho các học viên, tôi nhận thấy nhiều người không có thói quen động não (brainstorm) hay lập dàn ý (outline) trước lúc đặt tay vào viết. Điều đó khiến cho họ dễ bị mất mạch cảm hứng hoặc rơi vào tình trạng bí ý tưởng giữa chừng. Tình trạng này lặp lại ở nhiều bài viết sẽ dẫn đến tâm lý chán nản, tự ti và dễ dàng bỏ cuộc khi viết.
Năm 1939, Giám đốc điều hành quảng cáo Alex F. Osborn đã yêu cầu các nhân viên của ông động não để tìm cách xử lý công việc. Họ đã không thể sáng tạo ra cái gì mới mẻ cho những chiến dịch của công ty. Sau này những phiên làm việc của dùng phương pháp động não để giải quyết ví dụ của họ được gọi là “brainstorming sessions”.
Ngày nay, các kỹ thuật động não được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm viết lách. Một người viết có thể động não cả khi thiếu ý tưởng hoặc khi có quá nhiều ý tưởng.
Khi không có hoặc chỉ có ít ý tưởng, thao tác động não giúp bạn liệt kê ra một nhóm những ý tưởng có thể sử dụng trong thời gian không quá dài. Ngược lại, nếu bạn có quá nhiều ý tưởng, việc động não là cần thiết để bạn chọn lọc và sắp xếp các ý tưởng khả dụng triển khai thành văn bản.
Đây có lẽ là phương thức đơn giản nhất khi động não. Bạn chỉ việc liệt kê những ý tưởng khi chúng xuất hiện. Ghi nhanh chúng lại bằng các từ khóa hoặc cụm từ ngắn. Sau đó chọn ra một ý tưởng làm chủ đề cho bài viết.
Để phát triển ý tưởng đã chọn, bạn sẽ cần áp dụng một hoặc một số thủ pháp động não khác như là viết tự do, lập sơ đồ tư duy hoặc ngôi sao bùng nổ.
Ví dụ:
Bạn muốn động não về những khó khăn khi viết, danh sách từ khóa của bạn có thể gồm:
Không có ý tưởng
Không biết triển khai ý tưởng thành bài
Mắc nhiều lỗi chính tả
Sai ngữ pháp
Không biết mở bài sao cho thu hút
Thiếu kết bài
Mất quá nhiều thời gian cho một bài viết
Mất cảm hứng khi đang viết dở
Sơ đồ tư duy (Mindmap) là dạng sơ đồ giúp người viết tổ chức thông tin. Để vẽ sơ đồ tư duy, bạn viết chủ đề chính (từ khóa chính) vào giữa trang, vẽ tiếp các nhánh xung quanh kết nối với nó. Sau đó lại tiếp tục vẽ những nhánh nhỏ hơn kết nối với nhánh lớn.
Sơ đồ tư duy là dạng tập hợp những thông tin có liên quan tới nhau vào trong cùng một trang. Tất cả chúng tạo thành một bản đồ hoặc một mạng lưới giúp tổ chức các ý tưởng thành một nhóm.
Ví dụ:
Từ khóa “những khó khăn khi viết” có thể chia làm 8 nhánh là những điều bạn đã liệt kê ở trên. Với mỗi nhánh, bạn tiếp tục chia ra thành các nhánh nhỏ hơn. Như là: Những khó khăn khi viết > Mắc nhiều lỗi chính tả > Tên các lỗi + Nguyên nhân + Cách khắc phục.
Thay vì liệt kê theo một danh sách các từ khóa khi ý tưởng xuất hiện, bạn cũng có thể viết tự do trong một khoảng thời gian ngắn như là trong 15 phút hoặc trong dung lượng 500 chữ.
Nắm bắt ý tưởng ấy và viết nó dưới dạng trần thuật là một gợi ý không tồi để bạn động não với những ý tưởng tự đến bất chợt như vậy. Biết đâu bạn lại có một bài viết hay sau khi biên tập từ bài viết tự do ban đầu.
Ví dụ:
Bạn có ý tưởng về những khó khăn của quá trình luyện viết. Bạn có thể mở ứng dụng Dangerous Writing, cài thời gian 15 phút và ngồi viết bất cứ thứ gì xảy đến trong đầu bạn. Khi hết giờ, bạn có một bài viết, có thể hoàn thành hoặc còn dở dang. Sau đó bạn gọt giũa cho bài viết tốt hơn bằng cách biên tập kỹ lưỡng.
Kỹ thuật động não trước khi viết này có thể vẽ ra thành hình ngôi sao 6 cánh, tương ứng với 6 câu hỏi (5W1H): Ai, Cái gì, Ở đâu, Khi nào, Tại sao, Như thế nào.
Bạn bắt đầu bằng cách ghi chủ đề chính ở giữa trang, vẽ một ngôi sao 6 cánh, mỗi cánh tượng trưng cho một câu hỏi trên. Tiếp theo, bạn hãy đi tìm câu trả lời cho 6 câu hỏi này. Có thể một số cánh sao sẽ được ghi nhiều câu trả lời, một số thì ít hoặc không có câu trả lời. Qua đó bạn sẽ biết được vấn đề thực sự nằm ở đâu, bạn có thể khai thác gì ở những đề tài dạng này.
Ví dụ:
Áp dụng 6 câu hỏi trong kỹ thuật Ngôi sao bùng nổ vào vấn đề khó khăn khi viết:
Ai – Ai là người thường gặp khó khăn khi viết?
Cái gì – Những khó khăn ấy là gì?
Khi nào – Giai đoạn nào người viết thường gặp nhiều khó khăn nhất?
Ở đâu – Ở không gian như thế nào người viết thường bớt cảm giác khó khăn khi viết?
Tại sao – Tại sao người mới tập viết lại gặp nhiều khó khăn?
Như thế nào – Làm như thế nào để vượt qua những khó khăn khi luyện viết?
Phân tích SWOT là phương pháp lập kế hoạch chiến lược được dùng nhiều trong ngành Marketing và thương mại.
Kỹ thuật động não này dựa trên các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và mối đe dọa đối với chủ đề mà bạn chọn.
Bạn thực hiện SWOT bằng cách nêu chủ đề chính ở đầu trang, liệt kê các điểm mạnh, yếu, cơ hội và đe dọa ở dạng lưới hoặc dạng danh sách gồm 4 phần tương ứng.
Ví dụ:
Chủ đề: những khó khăn khi tập viết
S – Điểm mạnh của những khó khăn là giúp người tập viết nhìn thấy vấn đề của bản thân.
W – Điểm yếu của chúng là khiến cho bài viết không tốt, người viết nản chí.
O – Cơ hội từ những khó khăn là giúp người viết cải thiện kỹ năng và tư duy viết lách.
T – Đe dọa từ chúng là có thể khiến người viết tự ti, bỏ cuộc.
Kỹ thuật này giúp bạn tạo ra một tập hợp các từ ít nhiều liên quan đến nhau về nghĩa. Cách thực hiện động não cũng vô cùng đơn giản. Bạn viết ra một từ bất kỳ, có thể là từ khóa chủ đề mà bạn chọn để viết. Sau đó viết ra từ đầu tiên đến trong não bạn. Bạn cần đặt một thời gian cụ thể hoặc số lượng từ cụ thể. Sau đó cứ tiếp tục ghi ra những từ mới cho đến khi hết giờ hoặc đủ số từ quy định. Cuối cùng, bạn sàng lọc lại tập hợp từ đã tìm được để chọn ra những từ sẽ sử dụng trong bài viết.
Tập hợp từ này có thể dùng để thay thế cho các từ đồng nghĩa. Ví dụ: Thay vì “đã xong”, bạn có thể nói “hoàn thành, xong, kết thúc, ổn rồi, đâu vào đấy…”
Quay lại với ví dụ những khó khăn khi luyện viết, bạn có thể tìm được tập hợp từ: viết sai, chính tả, ngữ pháp, lập dàn ý, cấu trúc, chủ đề, tên bài, trì hoãn, bí ý tưởng…
Phương pháp động não này đòi hỏi người viết xem xét vấn đề theo 6 quan điểm khác nhau, giống như một khối lập phương có 6 mặt.
Mô tả đối tượng: Vấn đề đó là gì?
So sánh: Nó giống/không giống gì với những vấn đề khác?
Liên tưởng: Nó khiến bạn nghĩ đến điều gì?
Phân tích: Nó được tạo nên từ những yếu tố nào?
Áp dụng: Bạn sử dụng nó như thế nào?
Tranh luận: Bạn ủng hộ nó hay phản bác nó? Làm thế nào để bạn phản đối nó?
Đọc thêm 6 cách tìm ý tưởng tốt nhất trước khi bắt đầu viết
Khi động não, hãy liệt kê những thứ diễn ra trong đầu bạn một cách tự nhiên nhất. Đừng bận tâm hay phán xét những ý nghĩ bất chợt ấy. Bạn nên dành việc đánh giá xem giữ ý tưởng nào, bỏ ý tưởng nào sau khi động não xong.
Bạn cũng không cần quan tâm quá nhiều tới các lỗi sai, những chỗ thiếu hoặc thừa… vì bạn có thể làm chúng sau khi động não. Cốt yếu nhất của việc động não là giúp bạn liệt kê ra một tập hợp các ý tưởng trước đã.
Có nhiều cách khác nhau để động não. Hãy bắt đầu với một ý tưởng sau đó viết tự do, vận dụng kỹ thuật ngôi sao tỏa sáng, tập hợp từ, hình lập phương hay SWOT để triển khai ý tưởng ấy mà chưa cần bận tâm tới những lỗi thường gặp hay phê bình bản thân.
Tham khảo: 7 Brainstorming Techniques for Writers (nonprofitcopywriter.com)
Đọc thêm bài viết của Sẻ nâu
Trang blog nhỏ màu xanh nơi mình viết bằng trái tim chân thành
